PIERWSZY KARTON (SMACZNEGO)

Gdy 14-lat temu zaczynaliśmy przygodę z książkami dla dzieci, królował Kotek Mruczuś. To była jedna z najlepszych kartonówek. Dzisiaj mój syn chwycił ją z drapieżnym sentymentem i westchnął: „jej, przegryzłem się na wylot". Zaiste, wgryzł się w literaturę, choć nie na prawach znanych szkole (Krzyżacy, Kajtkowe przygody i Rogaś z Doliny Roztoki).

Dzisiaj Mruczusia nie wpuściłabym na salony, taka mu wyrosła konkurencja, a mnie oczekiwania wzrosły.  Jednak wtedy pierwsza biblioteczka składała się z jednej półki i przy najszczerszych chęciach trudno ją było poszerzyć, nie wchodząc do antykwariatu (w którym zresztą tektura tylko na pudełkach). Pierwsze ten stan przełamały w 2002 kobiety z wydawnictwa Muchomor, wypuszczając na rynek tzw. „serię śpiewaną"; początkowo jedynie z ilustracjami Agnieszki Żelewskiej: Jadą, jadą misie!, Gdzieżeś ty bywał, czarny baranie?,  Ptaszek z Łobzowa, Przybieżeli do Betlejem.  Następnie Ewy Kozyry-Pawlak Jedzie pociąg z daleka i Jony Jung Miała baba koguta. Po czym zamilkły „w tym segmencie".  Lata świetlne potem (tak z 10 lat) dorzucono:  Krakowiaczek jeden i Stary niedźwiedź (znowu Żelewska), Tańcowały dwa Michały Jana Bajtlika.  Tak nieskomplikowanie rysowały się początki i długo dobrych książek kartonowych było jak na lekarstwo, dlatego część zbiorów tworzyły rzeczy obce. Je także pokażę w zestawieniu.  

seria śpiewana / wyd. Muchomor 2002 - 2012

Zatem: w wyniku szeroko zakrojonej akcji wydobyłam na światło dzienne wszystko, co twarde i łatwo nie poddaje się organoleptycznemu czytelnictwu (przy tym Mruczusiu mój syn naprawdę długo się starał), a jeśli coś przeoczyłam i znajdę niebawem - dorzucę kolejne. To będzie „post w procesie", niechronologiczny.  Sprawdzajcie, co jakiś czas, wy, spragnieni informacji. And let me be your internet guide (każde zdjęcie po kliknięciu rozpostrze się do 1000 px, czasem pod tytułami ukryłam linki do podglądów).  Dzisiaj polskie, niebawem zagraniczne.

Jednak zanim przewiniecie do obrazków, kilka truizmów (?). Pierwsza biblioteczka - kiedy? Może być i prenatalna. Przy truizmach wrzuciłam znak zapytania, bo jednak niedawno kobieta, zdaje się, że prawie z tytułem doktora, żachnęła się na dźwięk hasła „książka od urodzenia". Że niby po co. Jak to po co? Oczywiście w celach propagandowych. A tak naprawdę:  K S I Ą Ż K A  -  N A J L E P S Z A   Z A B A W K A . AAA. Wielkie oczy. Fanaberia przeintelektualizowanych matek. Czyli nie wierzą, na mieście w to nie wierzą. Jednak uwierzcie, a wam będą wierzyć dzieci. Są tacy, którym się to udało. Na początek literatura materiałowa - nią nabić sobie guza nie sposób, a i usnąć w razie czego można bezboleśnie. Dziecko, które jest w stanie przewrócić się z pleców na brzuch, na tym brzuchu może już zatopić się  (zęby na przykład) w poważniejszą literaturę kartonową, czyli poznawać książkę w sposób bardziej kontrolowany, a i frustracji nie odczuje, gdy bez wyrobionego chwytu pęsetowego nie będzie w stanie przewrócić kartki (bo będzie). Karton nie wymaga precyzji.  Choć w tym zestawieniu zabraknie książek materiałowych, bo ich obecnie w wydawnictwach nie ma, a było ich kilka „w tamtych czasach" (z Muchomora i Endo). Zapewnie wtedy łatwiej było znaleźć dobry materiał i krawcową, niż dobry karton i drukarnię, a teraz na odwrót. Ponadto mam wrażenie, że wtedy kartonówki kojarzyły się z bylejakością i nie były wymarzonym polem do artystycznego popisu dla twórców.

Na czym polega to, co wydaje się oczywiste? To czytanie najmłodszych? Przewraca się kartki (w końcu i w ten jeden z uprzywilejowanych kierunków), gryzie coraz rzadziej, patrzy coraz dłużej (tyle, ile się chce, gdy dorośli się nie wtrącają), kończy, ale w sumie nie kończy, bo można zacząć od nowa (i to nowe zawsze będzie nowe).  Opcję interaktywną tego wynalazku uruchamiają rodzice - bez nich nie ma czytelnika: bez czasu i zaangażowania, wielokrotnego czytania, które tylko dorosłym wydaje się takie samo, bliskości i wspólnego przeżywania - po prostu czytelnicze intro intymne. Potem ten wzór dziecko przenosi na samodzielne czytanie w lekturze odnajdując dodatkowo  ukojenie: gdy potrzebuje samotności lub samotności zaznaje, odkrywając, że rodzice nie zawsze są na zawołanie. Teatr, który uruchomiliście książką, będzie odgrywał się po wielokroć, ale - wiadomo - nigdy dany spektakl nie jest taki sam. W przypadku literatury obrazu różnorodność jest nawet większa: wchodzą wątki, o istnieniu których mogliście sobie nie zdawać sprawy. W pewnym momencie więc to już dzieci, nie wy będą waszymi przewodnikami. Wtedy nie zagłuszajcie. Są kompetentne i bardzo spostrzegawcze, bo jeszcze nie ogłuszone stereotypami patrzenia. Uwielbiam ten przedliterowy czas. Chłonąć go trzeba i się uczyć od dzieci.

Dosyć gadania. Lista. Choć chciałoby się jeszcze skomentować serwowane najmłodszym tematy: edukacja i zwierzątka, propaganda świata dorosłych. Żywot dziecka.

***

Podobno najmniejsi lubią ostre kontrasty, więc trzeba im opowiadać w czerni i bieli, bo „słabo widzą". Zaiste, nie widzą tak, jak my, ale przez cały czas szybko się doskonalą.  Przesadą byłoby więc konstruować tylko takie książki, co innego odmienna artystyczna ciekawostka. Rozmawialiśmy kiedyś intensywnie na temat idei na forum o książkach dla dzieci i młodzieży (polecam to miejsce bezustannie, choć FB właściwie zdusił fora) i kręciliśmy nosem niebotycznie, bo jeśli pierwsza książka dla kogoś, kto nie widzi, to dlaczego widzi rzeczy, których nie poznaje? W tym na dole (co ciekawe rekomendowanych od trzeciego miesiąca) są cienie rzeczy, które występować mogą w otoczeniu dziecka, choć jeśli chodzi o część Zwierzęta tu i tam, raczej wyłącznie w ZOO. Swojskie sztuki znajdziecie w Zwierzętach wokół nas. Inne „tomiki": Jakie to ciekawe! (tam właściwie wszystko) i Moje pierwsze obrazki.  Niewątpliwie te rzeczy można także wykorzystać do pracy z dziećmi z deficytami percepcji.

seria „Książeczki kontrastowe" - Ouzo Design - wyd. Wilga 2013

Zwierzątka to już wyższa szkoła jazdy. „Linoryty i gipsoryty dla najmłodszych dzieci". Słucham?  Proszę: gipsoryt - „technika graficzna druku wypukłego, w której matryca wykonana jest z gipsu"; linoryt - „linoryt podobny jest do drzeworytu wzdłużnego (langowego) z tą różnicą, że rysunek zamiast w drewnie żłobi się w linoleum."  Tu nie będzie wycinanek z czarno-białych kartek, lecz czarno-białe odciski - zwierząt i ich odnóży. Ciekawa podróż,  nie powiem, że niedostępna dla najmłodszych, ale w pełni dostępna dla starszawych.

Zwierzątka - Konrad Świtała - wyd. Bona 2013

Proste opowieści o Maksie to książki, które są z dziećmi dużo dłużej niż wskazywałaby na to ich forma. W sumie, jeśli sprowadzić je do komiksowego paska - sprawa staje się jasna. Lakoniczne podpisy uwydatniają humorystyczne aspekty żywota małego dziecka. Język podszyty dzieckiem rozsierdzi jedynie zatwardziałego konserwatystę, albo betonowego purystę.  Wasze dziecko żadnym z nich, więc musi to mieć. Wózek Maksa i inne. Część z papierowymi kartkami.

 Maks (seria) - Barbo - wyd. Zakamarki

Basia musiała się w końcu doczekać czegoś dla Franka, przecież lubi się z nim bawić. Tak jak książki o Basi poruszają tematy ważkie dla dzieci (może nawet dziewczynek) lat 4+, tak te kartonowe dla roczniaków - nauka kolorów, liczenie i inne fascynujące dorosłych tematy.

Basia i Franek - Zofia Stanecka - il. Marianna Oklejak - wyd. Egmont

Uwielbiam ją, tę serię z pozoru nieskomplikowaną, co wyraziłam dobitnie we wpisie kilka lat temu. Jeśli miałabym konstruować listę dziesięciu podstawowych książek z pierwszej biblioteczki, coś z tej serii by się w niej niewątpliwie znalazło. A dlaczego? Jest tam kto? Gdzie idziemy? Wymyśl coś!

Wymyśl coś! - Anna Clara Tidholm - wyd. Zakamarki 2009 / 2013

Seria o Eli i Olku Catariny Kruusval. Małe, zwykłe, porządne książeczki o małych, zwykłych, porządnych dzieciach. Wydano ich kilka.

Ela i Olek (seria) - Catarina Kruusval - wyd. Zakamarki 2008

Nowość - nowość - nowość. Fiep Wiestendorp (1916-2004) i jej „rozbrykany słownik obrazkowy" dla najmłodszych. W Polsce znana dzięki opowieściom o Pluku z wieżyczki, w Holandii jest jedną ze znanych dziecięcych marek; osobą, której twórczości poświęcono muzeum (ech, żeby tak u nas się myślało). Nie mam nic przeciwko temu, żeby te wesołe gadżety z jej strony zaatakowały polską przestrzeń. Pozostaje tylko pytanie, czy byłoby nas na nie stać?

W domu, w dziczy, na ulicy - Fiep Westendorp - wyd. Dwie Siostry 2016

Gałgankowy skarb wydany po latach w formie, w której powinien zostać wydany już wtedy w latach 70., ale nie mógł z oczywistych powodów (konceptualnych w zasadzie). Pisałam o swojej dziecięcej fascynacji tą książką (link ukryty pod tytułem). Polecam. Jedna z wspanialszych polskich kartonówek.

Gałgankowy skarb - Zbigniew Lengren - wyd. Babaryba 2010

Tronik - wspaniała opowieść o wszechmocnej dziewczynce (a uwierzcie mi, mało takich). Zawsze jest tak, że jeśli się da Joannie Olech opowiedzieć nawet najbanalniejszą rzecz (nocnik), to wymyśli coś, co będzie daleko za nocnik wystawało.  Zatem wypada żałować, że już ta opowieść niedostępna.

Tronik - Martyna Skibińska - il. Joanna Olech - wyd. Wytwórnia 2007

Jakże rzadka w tym przedziale harmonijka, czyli wyzwanie drukarskie, szkoda, bo ciekawie można wykorzystywać w zabawie dobrze zaprojektowaną książkę w tej formie, nadając jej przy okazji nowy wymiar.  Spacer

Spacer - Łukasz Łęcki - il. Marta Liszka - wyd. Czerwony Konik

Wiosna, lato, jesień, zima, czyli przegląd pór roku w formie rymowanej namalowany przez Beatę Zdębę. Co ciekawe na okładce napisano: wiek 18 m-cy+. Ciekawe dlaczego. Rogi zaokrąglone, więc oka nie wykole. Może lakier ciężkostrawny?

Wiosna, lato, jesień, zima - Małgorzata Strzałkowska - il. Beata Zdęba - wyd. Bajka 2014

Jeśli już jesteśmy przy czasie. Jaki to miesiąc Marcina Strzembosza (wyd. Muchomor) wznowiono niedawno po latach.

Magiczna książeczka. Magią tu było wykorzystanie rastrów soczewkowych, dzięki którym uzyskano zmieniające się quasitrójwymiarowe obrazki, stereogramy.  Jedna z ocaleńców biblioteki mojego syna.  Książki wydano cztery: Pora wstawć, W gospodarstwie, Zabawy na dworze  i właśnie Dobranoc.  Ot, ciekawostka. Szczególnie dla rodziców, którzy w dzieciństwie ekscytowali się podobnymi pocztówkami (panna mrugająca).

Dobranoc - Sue King - wyd. Bellona 2003

Zakątki, czyli kto tu mieszka? Autorka, Michalina Rolnik jest laureatką konkursu na książkę dla dzieci - Jasnowidze. Wydarzeniu patronowała Fundacja Z.O.R.R.O.Z, a więc i ZORROBLOG. Kto gdzie mieszka? Manolo w Meksyku, Nanuk w Grenlandii.  Gdyby książkę wydała Krytyka Polityczna realistycznie dodałaby uwłaczające godności ludzkiej warunki wielu dzieci na świecie. Tu dostajemy idealną wersję rzeczywistości w strojach ludowych.

Zakątki, czyli kto tu mieszka? -  Michalina Rolnik - wyd. Dwie Siostry 2015

Księga dźwięków i Minibiblia Soledad Bravi. Podobne, a zupełnie różne. Minibiblia przypomina syntezę dokonaną na potrzeby klasyki w wydanym przez Format kartonowym dramacie Romeo i Julia (o nim poniżej), tu syntezuje się Biblię, by na jej przykładzie „uczyć liczyć". Księga dźwięków jest poniekąd satyrą na relację pomiędzy dorosłymi, a dziećmi, podśmiewuje się bowiem z żelaznego repertuaru zabaw, do których należą odgłosy wydawane paszczą.  Z tego powodu śmieszy i dzieci starsze, więc będzie dobrą lekturą łączącą rodzeństwo o pewnej różnicy wieku (gdybyście szukali czegoś na wspólne wieczory). Przy okazji: Bravi prowadzi blog.

Księga dźwięków i Minibiblia - Soledad Bravi - wyd. Dwie Siostry

Jeśli Ola Cieślak to Od 1 do 10 i Co panda, a co nie wypanda, w obu przypadkach jest autorką tekstu i ilustracji. Niektórzy być może zakrzykną ze zgorszeniem, że to tektura dla dorosłych, bo jeż klnie („o żeż!) i od tego można nauczyć się kląć. Powiem jedno: od tego można się nauczyć, że „o żeż" pisze się przez „ż", bo zapewne sama napisałabym z „sz" (biję się w pierś). Po tym krótkim intro, zapewne się domyślicie, czy to lektura dla waszych dzieci.

Od 1 do 10 - Ola Cieślak - wyd. Dwie Siostry

Raz, dwa, trzy, psy może być dobrym wstępem do zabawy językiem, czyli co dopisać, żeby stworzyć pseudowierszyk. Potem można spróbować to narysować. Poniekąd podobną zabawę wykonywali tłumacze, by w miarę bezboleśnie zaadaptować ilustracje do swoich warunków językowych. Czasem się nie dało i różne wersje językowe mają różne rysunki.  Dlatego jeśli ktoś fascynuje się językami (obcymi), może skompletować sobie jeszcze angielską i francuską odsłonę. Przy okazji: wydawnictwo Hokus-Pokus szykuje się do wydania kolejnej kartonówki Niemki Nadii Budde. Mnie to cieszy, bo ta kreska do mnie przemawia.

Raz, dwa, trzy, psy - Nadia Budde - wyd. Hokus Pokus

Cyferki. Rymuje Jacek Cygan. Zdziwiło mnie, bo myślałam, że on tylko pod muzykę rymuje. Rysuje Ola Woldańska. Czy pod muzykę? To wie tylko ona.

Cyferki - Jacek Cygan - il. Ola Woldańska - wyd. Czerwony Konik 2011

Tak na marginesie liczenia, bo nie jest to książka, którą teraz człowiek ekscytowałby się nadmiernie. Było  kiedyś takie  Liczymy razem z mamą (i prawie nic innego), teraz jest nowe Liczymy razem z mamą (i inne kartonowe z Włoch), a że nowe, to i na nowo nazwane (i zrymowane):  Jeden, dwa, trzy... Warto odnotować, gdy już jesteśmy przy „książkach do liczenia", że pewne pomysły mogą pojawiać się w innych odsłonach. Jak mniemam przypadkiem. W każdym razie tam dziecko może palcem trafiać w dziurki, a dziurek tyle, ile powinno być na każdej stronie (od 1 do 10, a potem nawet prawie 36). Przy okazji pozwolę sobie odnotować ciekawe kuriozum ze strony pt. „Sklep Egmont": „Produkty w cenie poniżej 17 zł. mają doliczony do kosztów przesyłki dodatkowy koszt operacyjny wynoszący 4 zł."  Nawet nie wiem, jak to (inteligentnie) skomentować. Wspomniana tu książka kosztuje 16,99.

Jeden, dwa, trzy - Zbigniew Dmitroca - wyd. Emont 2015

Wspomniane wyżej książki wyszły w serii „Akademia malucha" (takie skrzyżowanie uniwersytetu z warsztatem samochodowym), więc warto odnotować w ogóle istnienie trendu nauczania w literaturze wczesnodziecięcej, te wszystkie Mądre Maluchy, Błyskotliwe Niemowlaki i Przeintelektualizowane Trzylatki (Generalnie Einsteiny).   Śmieję się wyższościowo, ale przecież mój syn też miał takie w swojej pierwszej bibliotece (a gdy poszedł do szkoły, nie umiał czytać i podobno zagrażał mu analfabetyzm). Uczę się i bawię.  Tak się bawił, że zapomniał się uczyć.

Uczę się i bawię - Joanna Bernat - il. Grażyna Faltyn - wyd. Wilga 2003

Zatem nauczanie lepiej lepiej zakamuflować. Są sposoby.

Gdy wydawało się, że idea Mamoko jest pomysłem dobrze zrealizowanym i zamkniętym, pojawiło się Mam oko na litery (i liczby), czyli dwie bardzo inteligentnie skonstruowane książki do zabawy w wiedzę (celowo nie piszę „edukacyjne", bo gdyby to było pierwsze słowo, które przyszło Mizielińskim, założę się, że nigdy nie zabraliby się do zrobienia tych książek). Te rzeczy są tak przebiegle wymyślone, że zakładają od razu międzynarodowe skapitalizowanie pomysłu i bez wielu przeróbek można je wydać na rynku angielskim na przykład.

Mam oko na liczby / litery - Ola i Daniel Mizielińscy - wyd. Dwie Siostry 2012

Od A do Z Janusza Minkiewicza  (z ilustracjami Bohdana Wróblewskiego) jest wznowieniem „dawnych czasów". Jedna z książek do nauki liter (jakże poszukiwanych), choć przede wszystkim do czerpania przyjemności (tych ciągle nie dość).

Od A do Z - Janusz Minkiewicz - il. Bohdan Wróblewski - wyd. Dwie Siostry 2009

Powiem tak: poznałam ostatnio Dominika Cymera i myślę, że to niewykorzystany ciągle talent polskiej literatury dziecięcej, a matematyka podobno jest jego wielką pasją. Pewnie przydałoby się, by podpowiedział, jak wykorzystać jego książkę, gdy pasji się nie posiada.  Namawiam. Szczególnie, że wydawnictwo Dwie Siostry zamiesza wydać genialny zeszyt nie do matematyki.  I to już za chwilę.  Tymczasem: Matemoto.

Matemoto - Dominik Cymer - wyd. Dwie Siostry 2015

I tak sprytnie przechodzimy do książek o samochodach.  Mało jest książek o samochodach, a zapotrzebowanie duże. Jedną z nich - Auto.  Drugą będzie Auto Ferdynand Janoscha. Warto.

Auto - Jan Bajtlik - wyd. Dwie Siostry

Pora na potwora i angielskojęzyczna wersja Let's Go Monsters to przekładanka literowa, zabawa znana jak świat. Trzyliterowe wyrazy, czasem całkiem fikcyjne. Trzyczęściowe zwierzęta. Znane lub całkiem wymyślone.

Pora na potwora / Let's go Monsters - Daniel i Ola Mizielińscy - wyd. Dwie Siostry  2014

Bardzo głodna gąsienica - klasyk nad klasykami, wynik udanego mariażu świata reklamy (dla którego pracował wtedy z autor) z książką dziecięcą (dla której chciał zacząć pracować). Wymyślona przez Erica Carle'a pod czujnym okiem redaktorki jest dowodem na to, że dusza artysty to jedno, a oko redakcji to drugie: tu wyłapie, tam podpowie, gdzieś odrzuci i wspólnymi siłami tworzy się hit. Amerykanie (i wiele lat później my, czyli wydawnictwo Tatarak) wydali historię gąsienicy, która je bez umiaru, by przekształcić się w motyla, w wielu formatach. Na zdjęciu mały.

Bardzo głodna gąsienica / Very Hungry Caterpillar - Eric Carle - wyd. Tatarak

Pierwsza książka o słowach.  Eric Carle jak już się rozkręcił, to wydał wiele innych książek. Otworzył także Muzeum Ilustracji.  Kilka książek Carle'a mamy dzięki wydawnictwu Tatarak (także Od stóp do głów), muzeum ilustracji cały czas nie mamy i pewnie nieprędko się pojawi (brak podobnego myślenia).

Moja pierwsza książka o słowach - Eric Carle - wyd. Tatarak

Ciekawski George - kolejny amerykański hit, choć nieco trącący myszką w związku z definitywnym odejściem epoki kolonialnej - ma ciekawą historię powstania, która być może w końcu doczeka się  tu osobnego wpisu. W każdym razie małą małpkę wywozi się z jej naturalnego środowiska, by cieszyła gawiedź w mieście. I cieszy; jak małe dziecko. Małpkę u nas wydano za późno (wydawnictwo Modo, inne niż te kartonówki), ale jeśli przymknie się oko na zmianę stosunku do zwierząt, która to dokonała się od 1940, gdy George się narodził (w Paryżu zresztą oryginalnie; to wojenny import z Europy), to sumienie da wam spać spokojnie, bo generalnie George'owi nic złego się nie dzieje.

Ciekawski George - H. A. Rey - wyd. Buchmann 2011

I jeszcze trochę zwierzątek z naszego (no, nie do końca) podwórka: Koala nie pozwala, czyli Witek o koali, bo Cieślak o pandzie? Być może to swoista polemika między wydawnictwami (Bajka vs Dwie Siostry). Wiersze o koali śmieszne, pointujące „na zwierzęco" dobrze znane sytuacje z życia codziennego, a ilustracje jak zwykle u Dziubak urocze i do tego komentujące na swój sposób (koala jako Liberace!).  Pod spodem wydana w tym samym czasie i najwyraźniej w tej samej serii (ten sam format) Myszka Doroty Gellner z ilustracjami Dobrosławy Rurańskiej pozwala podejrzewać, że będzie to udana „linia wydawnicza". To w każdym razie jedna z najświeższych propozycji w tym zestawieniu. 2016 rok, czyli nowość - nowość - nowość.

Koala nie pozwala - Rafał Witek - il.  Emilia Dziubak / Myszka - Dorota Gellner - il. Dobrosława Rurańska - wyd. Bajka 2016

Krecik - wiadomo. Sentyment ponadpokoleniowy. Sięgało się po nie, gdy nie było nic innego. Czy teraz książki o kreciku wzbudzają jeszcze żywsze emocje, gdy w koło tyle atrakcyjnych nowości?

Krecik / Krecik i lato

Jeśli mówimy o znanych postaciach to nie może ich zabraknąć. Muminków nie trzeba przedstawiać, choć być może nie wszyscy zdają sobie sprawę z mnogości dostępnych opowieści, bo nie tylko książki z opowiadaniami, które je rozsławiły, ale także opowieści obrazkowe oraz komiksy. To Tove Jansson. Kartony wyprodukowała firma, która zarządza prawami. Bez szału, ale i bez wielkiego wstydu.

Muminki. Mała księga. Liczby / Kolorowa Dolina Muminków

Nieznacznie cofnijmy się w czasie. Mały lisek - cyferki towarzyszyły Mruczusiowi na półce. Były chyba jeszcze kolory, ale zostały zjedzone.

Mały lisek. Cyferki - il. Sandro Barbalarga - wyd. Siedmioróg 2003

Była także seria z ilustracjami Stephena Carthwrighta Znajdź: Misia/ Świnkę (oraz więcej).  Wydawnictwo Olesiejuk 2008 rok. Test na spostrzegawczość.

Mysia, och Mysia. Była ważna. Oglądać można było animacje z jej nieskomplikowanymi perypetiami, ale także - dzięki firmie Endo - książki. Książki miały „elementy interaktywne" - głównie klapki, ale także na przykład mechanizm zegarowy.  Czy ktoś dzisiaj jeszcze wydaje Mysię?  Czy ktoś ogląda Mysię?  Czy Mysia już jest passe?

Która godzina, Mysiu? - W drogę, Mysiu! -  Lucy Cousins - wyd. Endo

A jak Mysia, to trzeba by było wspomnieć także Charliego i Lolę. Tak samo jak Mysia rodzeństwo to sprzężone jest z filmem.  Charakterystyczny styl rysowania Lauren Child powoduje, że czegokolwiek się nie tknie, zawsze narysuje Charliego (albo Lolę). No i tak Pippi przez nią zilustrowana zawsze będzie Lolą (tylko w peruce). Przekleństwo! Na tekturze u nas wydano Skwarek zgubił się chyba na dobre. Okienka były!

Pan Kłap także miał „elementy" - ech, to była atrakcja. Zwykle takie książki potrafiły być dosyć paskudnie  zilustrowane.  Ta dawała radę, głównie dzięki podobieństwu do świata Mysi.  Kłapów, jak Mysi, jest kilka.

Pan Kłap i zwierzęta - Jo Lodge - wyd. Olesiejuk 2007

Ojej, jedne z pierwszych książek Pawlaka (Pawła) i „Pawlaczki" (Ewy Kozyry)!  1998 rok. Księżycowa kołysanka. Perypetie królika Smyka kręciły się w pozytywce w kształcie księżyca i były tłumaczeniem tekstu obcego (te zielone). Królik występował też w wersji niebieskiej, bez księżyca.   Nie powiem, żebym je uwielbiała, bo to kolejne utwory wierszowane (choć, jak wiadomo, Pawlaków kochamy całą Polską), ale mój syn także je nadgryzł. Smyk zasypia z pozytywką, / czarodziejską snu przygrywką, / Pierrot sypie mu pod głowę / sny bajecznie kolorowe (tekst polski: Marta Berowska)  Wszystkie tytuły: Królik Smyk na Księżycu, Pochmurna noc, Pierrot z Księżyca (zielone) oraz Magiczna kołderka i Smyk idzie spać (niebieska).

Księżycowa kołysanka - Paweł Pawlak / Ewa Pawlak - wyd. Wilga 1998

Dosyć sentymentów, wracamy do współczesności. Misie (Różne i Robi) i z nimi zabawy zaproponowane niedawno przez Agatę Królak. Dobra zabawa słowem i obrazem.

Różnimisie i Robimisie- Agata Królak - wyd. Dwie Siostry

Powstałe we współpracy z Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie Zwierzęta i Kolory (książeczki dwujęzyczne) wykorzystujące wycinanki w stylu kurpiowskim, łowickim, piotrkowskim i rawskim. Na pewno dodają „temu segmentowi" niezbędnej różnorodności.

Kolory i Zwierzęta - Andrzej Owsiński - wyd. Muchomor 2012

Mmmm - ciekawa opowieść bez słów. Warto mieć, ponieważ udana to realizacja na wielu poziomach (technika wyróżniająca się na tle obecnych dzisiaj mód; sensowna zabawa formą książki). Szkoda, że chyba przeszła niezauważenie.

Mmmmm - Monika i Adam Świerżewscy - Eneduerabe 2014

Książka urodzinowa - to bardzo dobry pomysł, bo urodziny dziecka są dla dziecka oczywiście datą najważniejszą, dla której żyje się przez cały rok.  Są tacy, który mówią, że Woldańska powinna tę serię ciągnąć do osiemnastki. Ja bym nie zabroniła. Pierwsze / Drugie urodziny prosiaczka.

Pierwsze urodziny prosiaczka / Drugie urodziny prosiaczka - Ola Woldańska - wyd. Czerwony Konik

Z Edwardem Lutczynem jest tak, że albo ktoś nim, excuzes le mot, rzyga, albo lubi jako barwny element przede wszystkim polskiego świata karykatury. U niego jest dużo i dosłownie.  Dla wielu za dużo i za dosłownie.  Chotomską kocha prawie każdy. Tu przypomnienie znanej opowieści i tłumaczenie dla tych, którzy nie ogarniają języka polskiego. Kurczę blade.

Kurczę blade - Wanda Chotomska - il. Edward Lutczyn - wyd. Babaryba

Findus na kartonie jest przygodą, którą można przeżywać zaraz potem w wersji papierowej. A bez papierowego Findusa podróż w literaturę dla dzieci byłaby niepełna. Pasiasty kot i jego starszy towarzysz-człowiek plus świat ich powszedni - ludzi i stworów. Czy kot rzeczywiście mówi? Czy stwory są widoczne dla innych, prócz Pettsona i Findusa? Czy staruszek jest zwariowany? Tych odpowiedzi nie znajdziecie, ale można ich szukać w swojej głowie i w interpretacjach akademickich. Kto by pomyślał, że taka para wzbudzi zainteresowanie. Staruszek i kot? To absurdalne!

Poznaj Pettsona i Findusa - Sven Nordqvist - wyd. Media Rodzina 2015

Ciekawe, co myśli o tym królowa Pawła Mildnera pławi się w oparach absurdów słownych, a dlaczego tak, poniekąd wyjaśnia się po wywiadzie z Pawłem Mildnerem.

Klasyka w kartonie, czyli Romeo i Julia w wersji dwujęzycznej i Alicja w Krainie Czarów po angielsku sprowadzone do meritum, czyli kilku symboli. Właściwie zabawne, choć jak się głębiej zastanowić bardziej dla dorosłych niż dla dzieci, choć to „Baby Lit". Jedna z książek, które rewelacyjnie można wykorzystać w edukacji późnoszkolnej, ale nikt jej tam nie wykorzysta, bo to przecież karton dla maluchów. Tymczasem można by się zastanowić nad ideą wyciskania soku z klasyki. Z klasyki w szkole wyciska się siódme poty.

Romeo i Julia  - Jennifer Adams - Alison Oliver - wyd. Format 2015

Alice in Wonderland - Jennifer Adams - Alison Oliver -  wyd. Gibbs Smith 2012

W końcu i polska klasyka, czyli przede wszystkim nieśmiertelny Tuwim w kilku odsłonach (chciałoby się zapytać: dlaczego nie Brzechwa?!).

Ptasie plotki z ilustracjami Piotra Rychla, Spóźniony słowik narysowany przez Ewę Poklewską-Koziełło, Taniec Agnieszki Żelewskiej. Tuwim w trzech odsłonach wydany na fali powodzenia „serii śpiewanej" w wydawnictwie Muchomor.  One wyznaczały XXI-wieczne początki dobrej książki.

Ptasie plotki - Julian Tuwim - Piotr Rychel - wyd. Muchomor 2004

Właściwie tylko Tuwima mamy w wydaniach kartonowych. Także wydawnictwo Wytwórnia wypuściło swoją wizję klasyka dla najmłodszych i opatrzyło ją cyfrą 1. Opatrzyło ją cyfrą 1 i na tym skończyło. Wygląda na to, że miał to być po prostu Number One.  O panu Tralalińskim rysowała w 2010 Katarzyna Bogucka.

O panu Tralalińskim - Julian Tuwim - il. Katarzyna Bogucka - wyd. Wytwórnia 2010

W aeroplanie chyba przeszło całkowicie bez echa, choć ciekawe, bo inne. Połączenie lalek z czarno-białym rysunkiem flamastrem (?), tuszem (?).  Czasem niewielki (12 cm) kwadrat podzielony jest jeszcze na pół.  Autorką jest Ada Bystrzycka z domu Szczudło, rocznik 1981, artystka kabaretowa i rzeźbiarka związana z teatrem (reżyseria światła), dyplom ASP w Krakowie w 2005 roku.  Chyba nie zilustrowała nic innego, a jej strona dawno wygasła. Jednak książkę cały czas można kupić w wydawnictwie Bona.   W Aeroplanie.

W aeroplanie - Julian Tuwim - il. Ada Bystrzycka - wyd. Bona 2013

Rzepka z ilustracjami Emilii Dziubak.  Winna być z puzzlami, tak jak jej „koleżanka", Lokomotywa, występująca w wersji na karton i puzzle, czyli książka-zabawka i zabawka-zabawka (gdyby ktoś nie był pewny, że książka-zabawka wystarczy). Pisałam o niej wielokrotnie.

Rzepka - Julian Tuwim - il. Emilia Dziubak - wyd. Visart

Harmonijki, mówiłam, że ich mało. Te wydane już kilka lat temu. Znane skądinąd ilustracje przeniesione na podręczny i poręczny karton (mały format po złożeniu).  Tu pomiędzy tuwimami jeszcze Stanisław Jachowicz i Pan kotek był chory i inne wierszyki.

Pan kotek był chory - Stanisław Jachowicz - wyd. G&P 2014

Warto nadmienić, że w czasach, gdy kartonową książkę zrobić porządnie było jeszcze wyzwaniem Agata Dudek zilustrowała dwie dla Endo (nowego Endo). Straszne strachy (tekst: Olga Gromek) i Czy można dotknąć tęczy (tekst: Przemek Wechterowicz). Ilustracje w tamtym czasie można było także znaleźć na ubrankach, a karton wywijał się fantazyjnie.

Straszna strachy i Czy można dotknąć tęczy - il. Agata Dudek - wyd. Endo 2010 / 2009

* * *

Wimmelbuchy, czyli wielkoformatowe książki obrazkowe, tzw. „świat w obrazkach".  Nie ma co ukrywać, że choć w tym segmencie specjalistami byli Niemcy (stąd nazwa), o tyle u nas  szał na dobre rozkręcili Mizielińscy i ich Mamoka. Teraz więc specjalistami są ci ostatni. Żelazna pozycja prezentowa. Jeśli w waszej biblioteczce nie ma Mamoka, to znaczy, że nie macie właściwej biblioteczki. Jeśli macie podarować polską literaturę dziecku obcojęzycznemu, to tylko Mamoko mu kupujcie. Szczególnie jeśli nie czyta w żadnych znanych językach (bo nie może, albo nie chce). Wypróbowana broń literacka przeciw analfabetyzmowi. Jeśli ktoś jeszcze nigdy nie zaglądał do tego miasteczka, polecam linki ukryte pod tytułami (podpisy pod zdjęciem).

Mamoko / Dawno temu w Mamoko / Mamoko 3000 - Ola i Daniel Mizielińscy - wyd. Dwie Siostry

Wiosna na ulicy Czereśniowej i inne pory także, czyli świat w obrazkach.  Niemka Routraut Susanne Berner (1948) właśnie została nagrodzona przez IBBY nagrodą im. Hansa Christiana Andersena.  W uzasadnieniu napisano:

„Berner's work is at all times recognizably hers, while simultaneously being intensely responsive to the demands of the text, or in the case of the Wimmel Books, to the specific world of a very specific town. She is willing to take risks [...] The Wimmel Books are an exemplar of how to construct an elaborate and complex world filled with small important narratives that can engage the viewer for hours through purely visual story telling power. Berner never talks down to her audience and yet her books are unmistakably for children. Children all over the world deserve to be exposed to her brilliant, humane, rich, emotionally true and deeply engaging books."

To cut a long story short: dzieci zasługują na to, by dla nich tak mądrze rysować.

Wiosna / Lato / Jesień / Zima / Noc na ulicy Czereśniowej - Rotraut Susanne Berner- wyd. Dwie Siostry 

Ali Mitgutsch  (1935)- niemiecki specjalista, „ojciec gatunku" (niech więc matką będzie Berner). Niesamowity oryginał. W mieście to pierwsza niemiecka książka obrazkowa „z życia wzięta". 1968 rok. O Alim było trochę na ZORROBLOGU.  Tam też prawdziwie duże wydanie tego tytułu.

W mieście / Na wsi - Ali Mitgutsch - wyd. Tatarak 2011

Jeśli byliśmy już wszędzie, to w końcu i tam musimy trafić. Na budowie. Stephan Lomp to kolejny Niemiec w zestawieniu.  Pracował w reklamie, za książki się wziął w 2011 roku. Wygląda na 40-tkę, czyli oto mamy kolejne pokolenie niemieckich „wimmelbucherów".

Na budowie - Stephan Lomp - wyd. Babaryba 2014

To jeszcze tylko jedna Niemka i wracamy do Polski. Straż pożarna i W krainie misów.  (2004 rok, choć Misie chyba wznowione niedawno) - Anne Suess.

W krainie misiów - Anne Suess - Schwager Et Steinlein 2004

Wracamy do Polski. Nasza Księgarnia postawiła jakiś czas temu sobie za punkt honoru nadgonienie zaniedbań gatunkowych i zaczęto tam wydawać wielkoformatowe książki obrazkowe. Jest ich wiele:  Chodzi o to, czy wiesz, co to zwierzęta , Co robią pająki, Legendy polskie,  Biblia dla dzieci w obrazkach, Rok w mieście Katarzyny Boguckiej i  Rok w lesie - Emilii Dziubak (znowu Dziubak!).

Co robią pająki?  to przede wszystkim popis dowcipu Daniela de Latoura.  Znany drzewiej głównie z humorystycznych portretów absurdalnych - Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim wreszcie na dobre zadomowił się w literaturze dziecięcej. Zeszły rok należał do niego „pod względem wystąpień". Jeśli więc kupić tę książkę, to ze względu na ilustracje. Rymowanki Marcina Brykczyńskiego nie powalają, nie są także informatywne. Właściwie to chyba nie jego wina; zapewne takie było zamówienie. I to jest mój zarzut wobec całej serii „Co robią"; miało być naukowo, a wyszło jak zawsze, czyli mrówki zamiatają korytarze.  Dobra, niech zamiatają, co innego mają robić, ale po co te huczne zapowiedzi z okładek, że oto entomologię stosowaną będziemy uprawiać.

Co robią pająki? - Daniel de Latour - Nasza Księgarnia 2014

Rok w mieście i Rok w lesie. Dizajnerski świat miejski Boguckiej vs uroczy świat Dziubak  i widzę, że u nas  (tzn. w Polsce) zdecydowanie wygrywa ten Dziubak - jest tym, na co zawsze istniało ogromne zapotrzebowanie - bezpiecznym, kolorowym miejscem, zamieszkałym przez niesamowicie przyjazne stworzenia - po prostu bajka. Cieszę się ogromnie, że udało się ten opis wpasować w styl, z którego można być dumnym. Bo kolorowy, ale nie kiczowaty, bezpieczny, ale nie przesłodzony, przyjazny, ale lekko zwariowany (stworzenia łypią zawadiacko). Można się nie podlizywać, a być całkiem miłym; może być kolorowo, ale nie kiczowato.  O Emilii Dziubak ciągle u nas za mało. To musi być bardzo skromna osoba.  Wcześniej w  tym zestawieniu jej kartonowa opowieść o koali z tekstem Rafała Witka.

Rok w lesie - Emilia Dziubak - wyd. Nasza Księgarnia 2015

A jeśli o mieście, to także Jestem miasto - Warszawa. Mapa historyczna stolicy. Uczepić się można, że kompletnie nie trzymająca się realiów kartograficznych. Znowu na forum o książkach spieraliśmy się, czy dało się inaczej. Powinno się dać, bo dowolność rozmieszczenia wzbudza jednak zamęt (znowu sprawdziłam dzisiaj rano - wzbudza, gdy się chce zlokalizować siebie względem historii).

Jestem miasto Warszawa - Marianna Oklejak - wyd. Czuły Barbarzyńca 2012

Mój pierwszy atlas świata państwa Pawlaków.

Mój pierwszy atlas świata - Paweł i Ewa Pawlak - wyd. Egmont 2011

Najpierw jeszcze w Lektorklecie Mój pierwszy alfabet, potem już w Emoncie Moja pierwsza księga pojazdów - szyjąca ilustratorka - Ela Wasiuczyńska. Tworząca w dobrym stylu to, co podobno dzieci (i Polacy) lubią najbardziej - optymistyczny kolorowy świat, taki, w którym sama też chciałaby żyć.  Jedna z tych osób, które stworzyły dobrą ilustrację dla dzieci, bo obecna była od początku XXI wieku.  Robiłam z nią wywiad zanim zaczęłam interesować się ilustracją. Oczywiście z okazji 1 czerwca.

Moja pierwsza księga pojazdów / Mój pierwszy alfabet - Ela Wasiuczyńska - wyd. Egmont 2011 / Lektorklett 2009

* * *

Zaczęło się od Mruczusia, ale Mruczuś to tylko  10 lat wstecz. Warto na koniec sięgnąć dalej - do lat 70, na przykład. Okazuje się, że sporadycznie wydawano wtedy książki kartonowe, głównie tłumaczenia drukowane w demoludach.  Właściwie ten wątek zasługuje na osobny post, daję więc tu tylko kilka rzeczy „dla smaku".

Quasi tangram w książce, czyli Kształty i barwy z 1974 roku.

Kształty i barwy - Hans Hänel - il. Inge Uhlich - wyd. Karl Nitzsche Verlag 1974

Gdzie jadłeś obiad, wróbelku? Samuela Marszaka. Jakże ja lubiłam Marszaka! Jakże wielbiłam tę książkę, w której wróbelka można było bezkarnie wkładać w paszczę każdego zwierzęcia!

Gdzie jadłeś obiad, wróbelku? - Samuel Marszak - il. Ludmiła Majorowa -  wyd.  Małysz 1977

A tak zupełnie na koniec, by ostudzić „omniczytelników" picturebookowych: kilka tygodni temu ogłoszono raport Biblioteki Narodowej, znany jako „Podstawowe wyniki badań czytelnictwa za rok 2015" (główny obiekt podniety środowisk załamujących ręce nad upadkiem kultury czytania), w nim znaczący ustęp „Wielkość księgozbioru domowego". Otóż ta wielkość księgozbioru domowego nie obejmuje „ilustrowanych książeczek dla dzieci". O.  W tym segmencie się nie popiszecie.


Za to niebawem popiszę się jeszczę przed wami księgozbiorem kartonowym w językach obcych. Do usłyszenia!